‘Kijken kun je leren’ = cultuureducatie + kunstgeschiedenis

Leerkracht Jan Bouwens en zijn leerlingen van groep 7/8 van basisschool ’t Vierschip in Arnemuiden maakten vanuit de geschiedenisles een uitstapje naar een les over kunstgeschiedenis en cultuureducatie ineen. Op 11 maart ontdekten zij de Renaissance aan de hand van Het laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci. Ollo Feenstra verzorgde een gastles Kunstbeschouwen in de Archipelschool en liet zo de leerkracht de waarde en het gemak van de handleiding ‘Kijken kun je leren’ ervaren.

Afbeelding
kijken kun je leren folder

‘Kijken kun je leren’ is gemaakt door Ollo Feenstra, in opdracht van Cultuurkwadraat. In dit interview vertelt zij over de totstandkoming en het gebruik van de handleiding Kunstbeschouwen; haar bijdrage aan betekenisvolle cultuureducatie.

Auteur: Ilonka de Ridder-Lebon

 

 

 

 

 

Afbeelding
Ollo met beeld Rembrandt

Handvaardigheid op school gaf richting aan mijn leven

 

Beeldend kunstenaar en kunstvakdocente Ollo Feenstra (1959) woont en werkt sinds begin jaren tachtig in Zeeland. Bijna dagelijks is zij bezig in haar atelier in Middelburg waar zij beelden maakt van klei, gips, hout, touw en bijvoorbeeld ijzer. Is zij niet in haar atelier aan het beeldhouwen dan geeft ze les, aan volwassenen die kunst beoefenen in hun vrije tijd en op scholen in het primair en voortgezet onderwijs.

 

“Ik ben al heel lang beeldhouwer. Mijn fascinatie voor deze vorm van kunst is al heel vroeg op school begonnen. Ik was altijd aan het tekenen en heel geïnteresseerd in de lessen handenarbeid, zowel op de basisschool als op de middelbare. Ik was 14 jaar toen we een les kregen van een beeldend kunstenaar en ik de klei ontdekte. Behalve een fijne herinnering was dit ook een heel bepalend moment in mijn leven.”

Ollo ging aan de slag bij verschillende beeldhouwers en deed veel kennis op in een meester-gezel-constructie. Later volgde ze een opleiding aan de Academie voor Schone Kunsten in Vlaanderen.

“Begin jaren tachtig vestigde ik mij in Zeeland. Sinds 1992 heb ik een atelier in Middelburg waar ik vrij werk en werk in opdracht maak. En ik geef er les, ondertussen alweer zo’n 25 jaar. Tussen 2000 en 2005 ben ik gastlessen op de school van mijn zoon gaan verzorgen. Vanuit de overtuiging dat kunst een onderdeel van ieders algemene kennis zou moeten zijn. Ik geloof erin dat je jonge kinderen op speelse wijze veel van kunst mee kunt geven en dat ze daar hun hele leven iets aan hebben. Kijk wat er gebeurt als je leerlingen muurtekeningen van tienduizenden jaren geleden en die van de hedendaagse Britse kunstenaar Banksy laat zien: ze gaan associëren, zien overeenkomsten en creëren een herinnering. Prachtig.”

 
Afbeelding
Muurschildering
Afbeelding
Bansky
Foto's uit de handleiding Kijken kun je leren
 

          “Verhalen lokken altijd feedback uit”

 

Vanaf 2007 verzorgt Ollo via Kunsteducatie Walcheren (KEW), het regionale cultuureducatieloket voor Walcheren, gastlessen in het primair onderwijs en workshops in het voorgezet onderwijs. “Ik geef altijd les vanuit een verhaal, en het liefst een kunstgeschiedenisverhaal. Gaan we met klei werken, dan vertel ik eerst over de Franse beeldhouwer Rodin en bespreken we zijn beeld de Denker.”
 

Kunstbeschouwen in de klas

 

KEW vroeg in 2015 een aantal kunstvakdocenten, onder wie Ollo, mee te denken over een doorlopende leerlijn Kunstbeschouwen voor het primair onderwijs. Er werden zogenoemde proeftuinen op scholen georganiseerd om ideeën en behoeften van leerkrachten op te halen. Het onderwerp Kunstbeschouwen sprak hen aan, een leerlijn bleek niet een gewenste methode. “De leerkrachten gaven aan geen tijd te hebben om zich een leerlijn eigen te maken. Het moest anders: korter, praktischer, ontzorgender. Ik wilde praktische verbindingen leggen voor leerkrachten om hen zo te enthousiasmeren, warm te laten lopen voor kunst.”

In 2017 werd in Zeeland Cultuurkwadraat opgericht, het provinciaal kennisplatform voor cultuureducatie. Het platform biedt scholen en het culturele veld producten en diensten die worden gefinancierd vanuit de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK). De adviseurs van de KEW werden ingezet als CmK-intermediairs voor Cultuurkwadraat.

“Dat jaar bezocht ik, samen met andere kunstvakdocenten, een door Cultuurkwadraat georganiseerde studiedag in het Rijksmuseum en maakte daar kennis met de EBL-methode. Het was mijn eerste kennismaken met deze manier van onderzoekend leren en ik was verkocht.”

 

Onderzoekend leren via EBL

Enquiry Based Learning wordt gebruikt bij educatieve programma’s en rondleidingen van musea in binnen- en buitenland. Het Zeeuws Museum heeft de methode naar Zeeland gehaald en organiseert studiedagen Kunst kijken voor leerkrachten in het museum. Cultuurkwadraat en Ollo besloten dat de EBL-methode de basis moest worden van een handzaam product waarmee leerkrachten in de klas aan de slag kunnen met Kunstbeschouwen.

“Van Cultuurkwadraat kreeg ik de opdracht een praktische handreiking over Kunstbeschouwen voor het primair onderwijs in heel Zeeland te maken en ik mocht vertrekken vanuit wat voor mij altijd de basis is: de kunstgeschiedenis. Ik had een overzichtelijke handleiding voor ogen die iedere leerkracht de mogelijkheid biedt hun leerlingen nieuwe werelden te laten ontdekken. Ik koos voor een reis door de tijd: van de prehistorie, het oude Egypte, de Grieken en de Romeinen, via de middeleeuwen, de Renaissance en de Gouden Eeuw naar de moderne tijd. Bij elke periode hebben we een thema gekozen en vanuit dat thema bekende werken uit verschillende kunstdisciplines. Gedurende het hele maakproces heb ik keuzes besproken met andere kunstvakdocenten en teksten en lesideeën voorgelegd aan leerkrachten. Een vaste sparringpartner las mee en hielp mij mijn teksten kort te maken – ik moest veel schrappen –, te begrijpen voor iedereen, met wel of geen ervaring in de kunsten.”

 

      “Kill your darlings: schrappen, schrappen, schrappen”

 
Het product werd Kunst kijken kun je leren, een handleiding Kunstbeschouwen voor het primair onderwijs. De handleiding sluit aan bij de kerndoelen Kunstzinnige oriëntatie voor het po en er is een samenhang met de kerndoelen voor Wereldoriëntatie. Leerkrachten die de handleiding in de klas gebruiken, werken aan 21ste eeuwse vaardigheden van hun leerlingen: vermogens als kritisch denken, communiceren en samenwerken zijn een wezenlijk onderdeel van deze vorm van kunstbeschouwing. Met de aanvullende lesideeën kunnen de kinderen werken aan hun onderzoekend en creërend vermogen.

“Het is gelukt. Het is een overzichtelijke handleiding geworden die leerkrachten stapsgewijs meeneemt in een methode om naar kunst te kijken. Door het toepassen van de EBL-methode hoeven zij zelfs geen voorkennis van de kunstwerken te hebben. Het is een basis van waaruit verhalen kunnen worden verteld en waarmee koppelingen kunnen worden gemaakt met andere vakken als geschiedenis, aardrijkskunde en techniek. De kleurrijke afbeeldingen en hun verhalen prikkelen de verbeelding, zetten de leerlingen aan tot het stellen van vragen en laten gesprekken ontstaan.”
 

Trainingen

Cultuurkwadraat heeft ervoor gekozen de handleiding (Kunst) Kijken kun je leren aan scholen aan te bieden in combinatie met een vorm van een gratis scholing. Ollo traint een team of een individuele leerkracht hoe zij de verschillende mogelijkheden van de handleiding op school kunnen inzetten.

“Mijn doel is het onderwijs te laten zien dat de handleiding de ruimte biedt om op een vrije manier met cultuureducatie om te gaan. Voor elke periode geeft de handleiding lesvoorbeelden. Na het gesprek over een kunstwerk aan de hand van de voorbeeldvragen, kunnen de leerlingen met uiteenlopende, soms verrassende opdrachten aan de slag gaan.”

Momenteel verzorgt Ollo een aantal gastlessen op scholen om leerkrachten bekend te maken met de handleiding. Op ’t Vierschip in Arnemuiden – een van de zeventien Archipel Scholen in Zeeland – blikt Jan Bouwens terug. “Tijdens de geschiedenislessen behandelen we de Renaissance. Ollo kwam in de klas en vertelde over deze periode van ‘wedergeboorte’, de tijd waarin de mens meer en meer naar zichzelf gaat kijken én ontdekkingen doet, en vooral over Leonardo da Vinci. Haar verhaal ging over perspectief. De kinderen werden goed betrokken bij de les door het verhaal, de vragen die Ollo stelde en de reacties die ze uitlokte. De leerlingen uit groep 8 hebben het Laatste Avondmaal uitgebeeld door zo precies mogelijk de houding van de afgebeelde personen na te doen: poseren alsof je op het schilderij staat.”

Ollo: “Ik geniet als ik als kunstvakdocente voor de klas sta. Met de vrijheid die ik als kunstenaar heb, vind ik dat alles kan, niets te gek, niet lelijk is want als iemand iets lelijk vindt, dan is het juist interessant er verder over na te denken en te praten. Ik breng vaak een beetje chaos: geen probleem als je het niet doet, ga gewoon schetsen; ga in spiegelbeeld schrijven zoals Leonardo da Vinci. Dat is voor heel veel kinderen bevrijdend. De leerkracht doet het op zijn manier. De handleiding biedt hem een structuur, een kader, waarbinnen chaos mag ontstaan. Door de opzet van de handleiding, gecombineerd met een open, nieuwsgierige houding, kan hij het leven de kinderen verrijken.”

Cultuurkwadraat biedt de handleiding aan voor € 150. Hiervoor krijgen de scholen een gedrukte versie op A3-formaat, verpakt in handzame doos en een usb-stick waarop de handleiding in losse onderdelen is opgeslagen. De trainingen zijn voor scholen gratis, het kennisplatform financiert deze vanuit de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit.

 

Als laatste vraag ik aan Ollo wat haar wens is voor de handleiding Kijken kun je leren. “Ik hoop dat de scholen er echt mee aan de slag gaan en dat de leerkrachten er enthousiast van worden. Want dat enthousiasme brengen ze vanzelf over de leerlingen. En zo leveren we een bijdrage aan de algemene basiskennis en aan betekenisvol cultuuronderwijs.”